Robert Owen Sosyalizmin Öncülerinden Yaşamı, Eylemi Öğretisi

27 Mayis Devrimi'nin arkasindan 1960'larda, biz gençlerin kendimizde gördügümüz en önemli eksiklik, sosyalist kültürdü. Buna bakip yogun bir çaba içinde olduk. Istanbul Hukuk Fakültesi'nde bir grup asistan içinde, daha gencimiz olan Rona Aybay da cesur bir karara vardi: Doktora tezi, dogrudan dogruya sosyalizm ile ilgili bir konu olmaliydi...Ve arkadasimiz, bir burs bulup Amerika'ya gitti. Bir yil sonra, bir bavul, dolu notlarla dönüp geldi. Oturup o hazirliktan piril piril bir tez çikardi; ardindan da çatir çatir savundu. O ve bizler sevindik ve övündük. 1970 yilinda kitaplasan tezin adi Sosyalizmin Öncülerin­den Robert Owen. Yasami, Eylemi, Ögretisi idi. Endüstri Devriminin ilk önce Ingiltere'de ortaya çikisinin nedenleri de vardir: Basta, sanayinin iki ana kaynagi olan kömür ve demir madenleri orada olaganüstü zengindi. Öte yandan Ingiltere'de, Kara . Avrupa ülkelerinden önce ticaret serbestligi yerlesmisti: Almanya ve Fransa'da görülen ve sanayicilerin çabalarini felce ugratan feodalizmin kötü etkilerinden, Ingiliz sosyal sistemi kurtulmus bulunuyordu. Gelisen ekonomi basini alir gider ve sonunda, Avrupa ülkeleri arasinda en genis sömürge imparatorlugunu Ingiltere kurar. Yeni bir ekonomi, yeni bir toplum yapisi ve yeni bir fikir yasami... Robert Owen iste böyle bir toplumda dünyaya gelir (1771): Bir isadami olur ve basarilar tadar. Kapitalist olarak sömürür de... Ne var ki, hayat yürüdükçe ve gözlemleri zenginlestikçe sorgulamaya baslar: Isçilerin ve ailelerinin yasam kosullan düzeltilmelidir; üretim ve verimlilik arttirilmali ve "perisan bir to­plum" gerçekten mutlu bir sanayi toplulugu durumuna getirilmelidir. Yetmez: Birey-çevre iliskileri degistirilmeli; yeni kusaklarini yetistirecek yeni bir egitim yaratilmali; bir de yeni bir hükümet anlayisina gitmelidir. Bütün bunlarin yani sira kisi olarak dürüstlügü, vicdaninin sesi ve insan sevgisi onu sosyalizme götürür. Onu gerçeklestirmede bir plani vardir; "kooperasyon köyleri" tasarlar. Emekçi siniflara seslenmektedir. Amerika'da "New Harmony Deneyimi" nin arkasindan Ingiltere'ye döndügünde Owen artik isçiler arasindadir; yasaminin geri kalan bölümünde, sömürüsüz insanliga inanmaktadir ve elinde isçi sinifinin bayragi en öndedir...Iste Robert Owen! Yasami, eylemi ve ögretisi! O, çagdas sosyalizmin öncülerinden biri olarak, isçi haklari, sosyal güvenlik, egitim-bilim, çocuk haklari gibi, çesitli alanlarda katkilarda bulundu ve emegi unutulmaz. Bu haklar, dünyada bir aralik emin ellerde oldu. Ne yar ki, yasadigimiz dünyada, her sey oldugu gibi bu degerler de kapitalizmin bataginda, ayaklar altinda. Yalniz Robert Owen'in -yaklasik bir buçuk yüzyildan sonra- hatirlattiklari bile, bir umut sicakliginda bugün. Kitabi okurken, yüregimizin atislarini daha çok ve daha canli hissettik; ve kim bilir yiginla okur bu heyecana katilacaktir. Bunu tatmamizda, Rona Aybay'a tesekkürlerimiz ise sonsuzdur.